شهر انار؛ شهر سلمان، ساوه
ایران کشوری است کهن با جمعیتی جوان. کهن بودن ایران این کشور را لبریز از جاذبه‌های تاریخی و جوان بودن جمعیت، گشت و گذار در شهرهای ایران را خاطره انگیز و پر نشاط می‌کند. این کشور آن قدر شهرهای مهم و تاریخی دارد که حتی ایرانی‌ها در طول یک عمر فرصت دیدن همه جای آن را ندارند. مهم ترین ویژگی سفر در ایران قیمت ارزان حمل و نقل، اقامت و هزینه‌ی خورد و خوراک است. از این بین شهرهای غیر توریستی به دلیل خلوت بودن و قیمت‌های ارزان تر می‌توانند انتخابی مناسب برای تعطیلات آرام باشند. ساوه یکی از این شهرها است که با وجود دیدنی‌های بسیار، شهری توریستی به حساب نمی‌آید. با یک مسیر تاکسی از میدان آزادی تهران و یا پاسگاه نعمت آباد می‌توانید خود را به ساوه برسانید. همچنین مسافرینی که از تهران راهی همدان هستند از این شهر عبور خواهند کرد. توصیه می‌کنیم به آسانی از کنار ساوه رد نشوید. سفرمی به شما خواهد گفت که چرا باید در این شهر توقف کنید.
ساوه کجاست؟
شاید نام ساوه برایتان آشنا باشد اما دقیقاً ندانید که این شهر کجا است. آشنا بودن نام ساوه ریشه در کودکی شما دارد. بیشتر محصولاتی که در کودکی عاشقش بودید در ساوه تولید می‌شوند. بستنی میهن، تی تاپ، سالمین، مزمز و هزاران طعم به یادماندنی دیگر از این شهر می‌آیند. شهر صنعتی کاوه در جوار ساوه با بیش از ۶۰۰ کارخانه، بزرگ ترین شهر صنعتی در تمام خاورمیانه است. از طرف دیگر انار و طالبی ساوه آن قدر شهرت دارند که انار و طالبی هر شهر دیگر را به نام ساوه می‌فروشند. این شهر تنها ۱۲۰ کیلومتر از تهران فاصله دارد و تمام مسیر اتوبان است. پس ارزشش را دارد که دست کم یک بار ببینید که این خوراکی‌های خوشمزه از کجا می‌آیند و چه طور درست می‌شوند. سلمان ساوجی معروف ترین چهره این شهر است. «ز شراب لعل نوشین، من رند بی نوا را، مددی که چشم مستت، به خمار کشت ما را.» همچنین تیم فوتسال شنسای ساوه قدرتمندترین تیم فوتسال ایران است. مردم ساوه به زبان فارسی با لهجه ساوجی صحبت می‌کنند. اما در برخی روستاهای اطراف زبان ترکی و نیز تاتی مرسوم است. هتل چهار ستاره کاوه تنها انتخاب شما برای اقامت در این شهر خواهد بود.
مسجد سرخ ساوه
در زمان ساسانیان تمام شهرهای ایران دست کم یک آتشکده داشتند. در آن زمان تلاش می‌شد تا هویت از دست رفته در زمان اشکانی دوباره احیا شود و مهر نرسی، وزیر بهرام برای احیای دین زردشت بسیار تلاش کرد. بیشتر آتشکده‌های ایران بعد از اسلام یا تخریب شدند و یا به مسجد تغییر کاربری دادند. مسجد سرخ ساوه یکی از همین آتشکده‌ها بود که به مسجد تبدیل شد. بنای اولیه این مسجد در دوران سلجوقیان گذاشته شد. اما در دوران صفوی و دیگر دوران‌ها علاوه بر مرمت، بخش‌هایی نیز به مسجد اضافه گردید. تبدیل کردن یک بنا به مسجد مستلزم تغییراتی بود که مسجد سرخ نیز از آن‌ها بی نصیب نبود. مناره آجری و عریض این مسجد با قامت کوتاهش شاید متفاوت ترین ویژگی این مسجد باشد. آجر کاری مناره شاید خیلی ظریف به نظر نرسد، اما طرح خوشنویسی برجسته بر گرد این مناره با تزئینات آجرکاری پایین تصویری متفاوت ارائه می‌دهد. رنگ سرخ تزئینات به خصوص در قسمت محراب و نیز کتیبه‌های سرخ دلیل نامگذاری این مسجد بوده است. مردم ساوه معتقدند دلیل انتخاب رنگ سرخ ارتباط ساوه با میوه قرآنی انار است.
مسجد جامع ساوه
به اعتقاد مردم ساوه، مسجد جامع آن‌ها اولین مسجد ایران است. البته مسجد جامع فهرج یزد بر سر تصاحب این عنوان با مسجد جامع ساوه در رقابت است. برخلاف مسجد سرخ، آتشکده بودن مسجد جامع ساوه را به وضوح می‌شود تشخیص داد. المان‌های معماری ساسانی و اواخر اشکانی، معماری قرون ابتدایی اسلامی‌و نیز عناصر صفوی در این مسجد در کنار هم قرار گرفته اند و حالا مسجد جامع ساوه فاقد وحدت سبک است که بررسی آن‌ها می‌تواند جذاب باشد. برخلاف مسجدهای مرسوم، این مسجد جامع تنها یک مناره دارد که در قرن ششم هجری بنا شده است، اما تعداد محراب‌های آن، برخلاف معمول بیش تر از یکی است. گنبد مسجد متعلق به قرن پنجم است و کتیبه‌‌‌ای از قرن چهارم هجری سند عمر بالای هزار این بنا است. اما در قسمت جنوبی مسجد آجرکاری‌ها هیچ تناسبی با معماری اسلامی‌ندارند و به وضوح در دوران ساسانی کار شده اند. گنبد مسجد شاید زیباترین بخش آن باشد که با رنگ طلایی و آبی و طرح‌های ساده هندسی ساده به همراه خوشنویسی‌هایی زیبا زینت گرفته است. بر روی پشت بام مسجد می‌شود توانایی معمار در ساخت طاق‌های گهواره‌‌‌ای را مشاهده کرد. آجر کاری مناره بلند و قطور مسجد ظریف و گیرا است. این مناره با مناره‌های مرسوم مساجد فرق دارد و بیشتر به برج‌های سلجوقی می‌ماند. برخی معتقدند مناره در گذشته لعاب دار و رنگین بوده است، اما اثری از لعاب در هیچ جای مناره به چشم نمی‌خورد.
قلعه دختر ساوه
قلعه دختر یا قیز قلعه در دوران ساسانیان بنا شده است. نکته جالب در مورد قیز قلعه شعبه‌های دیگر در شهرهای دیگر ایران است که قیز قلعه را به عبادتگاهی زنجیره‌‌‌ای با شعبه‌های متعدد تبدیل می‌کند. تمامی‌قلعه دخترهای ایران، نظیر قلعه دختر دوان در استان فارس، بر روی کوه‌هایی صعب العبور بنا شده اند. معمولا سه طرف این قلعه‌ها پرتگاه است و رسیدن به قلعه از دیگر جبهه غیر ممکن می‌نماید. در تمامی‌موارد مشابه راه‌های رسیدن به قلعه مسدود شده اند و از تنها راه ورودی به شدت حفاظت می‌کردند. ممکن است نام قلعه دختر به شاپور دختک و یا به آناهیتا الهه آب اشاره داشته باشد. همچنین ممکن است این قلعه‌ها برای پناه بردن دخترهای شهر در هنگام حمله دشمن به کار گرفته می‌شدند، چرا که محلی‌ها راه ورود به قلعه را بلد بودند و دشمنان تازه رسیده از مسیر درست بی خبر. اما عبادتگاه آناهیتا قوی ترین نظریه است. برخی می‌گویند نام دختر، لزوم محافظت از قلعه را دوچندان می‌کرده است. قلعه دختر ساوه مانند قلعه دختر دوان از سازه‌های آبی برخوردار است که احتمال اقامت طولانی در قلعه در شرایط اضطراری را تقویت می‌کند. بنا امروزه تخریب شده است، اما اطلاعات مهمی‌از معابد زنجیره‌‌‌ای آناهیتا را در دل خود دارد.
گنبد چهار سوق
موزه مردم شناسی ساوه یا گنبد چهار سوق از معدود موزه‌های موجود در ساوه است. البته مجموعه‌های شخصی با ارزشی در ساوه وجود دارد که هیچ کدام فعلاً به شکل موزه در نیامده اند. این گنبد در دوران صفویه ایجاد شده است و وضعیت بافت کهن شهر را به نمایش می‌گذارد. حالا در این گنبد اشیا با ارزشی شامل کتاب‌ها و سکه‌های کهن نگهداری می‌شوند. از چهار طرف بنا چهار راه به سمت بازارهای سنتی باز می‌شده و خود بنا به احتمال زیاد بازارچه‌‌‌ای کوچک بوده است که از اجداد پاساژهای امروزی محسوب می‌گردد. در این موزه همچنین می‌توانید با لباس‌ها و سنت‌های بخش‌های مختلف شهرستان آشنا بشوید.
دریاچه سد غدیر
هرچند ساوه شهری خشک به حساب می‌آید، لیکن این شهر از زیبایی‌های طبیعی بی بهره نیست. چشمه بالقو با حوضچه طبیعی ش در بهار تفرجگاهی مطبوع است. به خصوص که در آبگیرهای اطراف شهر پرنده‌های مهاجر نظیر اردک کله سبز به وفور یافت می‌شوند. پرندگانی مانند دراج، کبک، تیهو و سار و همچنین روباه، شغال و خرگوش در اطراف ساوه زیادند و اگر از شهر خارج بشوید احتمال دیدن این حیوانات زیاد خواهد بود که تجربه‌‌‌ای بی مانند است. سد ساوه یکی از محبوب ترین گردشگاه‌های مردم محلی است. در راه رسیدن به دریاچه باغات خرم به چشم می‌خورند، اما اطراف دریاچه نسبتاً خشک است. آب دریاچه تمیز است و در قسمت‌های وسط حتی قابل آشامیدن. همچنین کمپینگ و اقامت شبانه در کنار دریاچه مرسوم است. به خصوص در فصل تابستان، که دمای هوا در روز بالا می‌رود ماهیگیران شب در کنار دریاچه چادر می‌زنند. ماهی‌های دریاچه عموماً کپور و زرد پر هستند که ماهی‌های درشت تر در قسمت‌های عمیق تر زندگی می‌کنند. امنیت منطقه برای اقامت شبانه نسبتا بالا است. در حال حاضر سطح آب دریاچه پایین آمده است و دیواره سد را می‌شود به وضوح دید. اما نگارنده روزهای پر آب سد، که هنوز خط آب روی دیواره سد به جا مانده است را به یاد دارد. آسمان شب در کنار آرامش و سکوت زیباترین تجربه اقامت شبانه در کنار این دریاچه خواهد بود.
باغات میوه
ساوه شهری صنعتی است. با این وجود کشاورزی در ساوه و به خصوص در روستاهای اطراف رونق دارد. انار ساوه شاید معروف ترین میوه این شهرستان باشد. رب انار و لواشک از محصولات جانبی انار به حساب می‌آیند. انار را بیشتر به خاطر ویتامین سی می‌شناسند. اما انار سرشار از پتاسیم نیز هست. همچنین میزان بالای آنتی اکسیدان انار می‌تواند روند پیری و نیز چروک خوردن پوست را کندسازد. خواص زیادی برای پیه انار بر شمرده اند. پیه انار ساوه سبک و نازک است و به سادگی می‌شود آن را خورد. همچنین دانه سفید انار ساوه نرم است و آزاردهنده نیست. سیب گلاب، گیلاس، بادام، گردو، سنجد، توت سفید، شاه توت و هلو نیز در باغات ساوه فراوانند. پسته ساوه یکی از مرغوب ترین و بهترین پسته‌های ایران است که چندان شناخته شده نیست. در زرندیه در فاصله ۳۰ کیلومتری از ساوه می‌توانید باغات پسته و میوه زیادی پیدا کنید. طالبی به همراه خیار و گوجه غیر گلخانه‌‌‌ای در بوستان‌های اطراف باغ کشت می‌شوند که تجربه چشیدن آن‌ها به صورت تازه فراموش نشدنی است. به خصوص که بر سر جالیز از ساوه‌‌‌ای بودن طالبی و انار اطمینان خواهید داشت.
سخن آخر
ساوه مانند اصفهان و یزد شهری توریستی نیست. همین نکته می‌تواند یک مزیت برای این شهر به حساب بیاید. حتی مارکوپولو نیز در سفر مشهورش از ساوه بازدید کرد. ساوه همچنین در باورهای کهن ما جایگاه دارد. خشک شدن دریاچه ساوه در شب میلاد حضرت رسول یکی از این باورها است. بام ساوه و دریاچه مصنوعی از مهم ترین مکان‌های گردشی در ساوه هستند. طبیعت منحصر به فرد، میوه‌های ارزان و متنوع، بررسی فرصت‌های شغلی و سرمایه گذاری در شهرک صنعتی، نزدیکی به تهران و مردمی‌مهمان نواز و مهربان از مهم ترین دلایل برای سفر به این شهر باستانی خواهد بود. برای حسن ختام می‌توانید برج سرداران ساوه را هم ببینید. پدر من معمار و سازنده این برج است که در زمان خود بلندترین بنای شهر ساوه به حساب می‌آمد. در سال‌های اخیر تزئیناتی به برج اضافه کرده اند که با سادگی طرح اولیه در تناسب نیست و بنا را کمی‌از ریخت انداخته است. در طرح اولیه قرار بود کاشی کاری با کابل روی برج کار بشود و با تکان خوردن کاشی‌ها در باد، برج رقصان بنماید. با تغییر شهردار طرح این نمای دینامیک نیز کنار گذاشته شد.
منبع: https://www.safarme.com/
https://jrg.ut.ac.ir/article_17791_
جغراقیای تاریخی ساوه